In een wereld waarin technologie steeds meer ons dagelijks leven bepaalt, is ook de manier waarop we naar muziek luisteren door de jaren heen compleet veranderd. Welke technologieën waren de drijvende kracht achter die audio(r)evolutie?
Terugblikkend kunnen we stellen dat het allemaal bijzonder snel is gegaan: van de simpele charme van vinylplaten naar de onmiddellijke toegang tot de gigantische onlinebibliotheken van streamingdiensten als Spotify. Hoewel de audiowereld een ware revolutie doorgemaakt heeft, is het leuk om te zien hoe we in de laatste tien jaar terug lijken te gaan naar traditionele muziekmedia. De muziekindustrie is altijd een bron van innovatie geweest als het aankomt op technologie en de cultuur van luistergewoonten die de muziekwereld heeft gevormd. Toch hebben de eenvoudige dagen van vinyl en cassettes onvermijdelijk plaatsgemaakt voor de hedendaagse, meer complexe formats als FLAC en WAV.
Vinyl
Het tijdperk van gepersonaliseerde muziekbeleving begon al in de jaren 50, met vinyl. Deze eenvoudige zwarte platen werden plots de belichaming van muziek in de huiskamer. Elke plaat had zelfs een uniek geluid, afhankelijk van de kwaliteit en de slijtage van de vinyl en de platenspeler zelf. De introductie van de langspeelplaat (lp) maakte het mogelijk voor muziekliefhebbers om volledige albums te bezitten en te genieten van de nummers zoals die oorspronkelijk bedoeld waren door de artiest. Dit was een revolutie in de manier waarop je naar muziek kon luisteren, want je was niet langer afhankelijk van de radio om van je favoriete nummers te genieten. Vinyl is een fascinerende manier van analoge geluidsopslag.
Het proces begint met het opnemen van het geluid dat vervolgens wordt vertaald naar elektrische signalen. Deze signalen sturen een snijmachine aan die vervolgens geluidsgroeven in een zogenaamde masterplaat snijdt. Deze plaat wordt gebruikt om stempels te maken die de groeven in het vinyl persen. En de naald van de platenspeler volgt deze groeven in de langspeelplaat die je hebt gekocht, waarbij de trillingen worden omgezet in hoorbaar geluid. De charme van vinylplaten ligt in hun rijke en warme geluidskwaliteit, die nuances en subtiliteiten in muziek kan vastleggen die soms verloren gaan bij digitale opnamen. De kwaliteit van een vinylplaat hangt af van diverse factoren, zoals de staat van de plaat, de kwaliteit van de opname, en de afspeelapparatuur.
Van cassettebandjes tot cd’s
In de jaren 60 zagen we de introductie van de cassettebandjes, waardoor je voor het eerst muziek op een gemakkelijke manier met je mee kon nemen. De cassette bestond uit een magnetische band, ingesloten in een plastic behuizing die geluidsopnames kon vastleggen en afspelen. Het gemak van het opnemen, wissen en hergebruiken van de banden maakte cassettes bijzonder populair onder muziekliefhebbers. Het idee van mixtapes komt ook van de cassettebandtijd, omdat het gemakkelijk was om persoonlijke compilaties van liedjes samen te stellen en met vrienden en familie te delen. Ondanks dat cassettes een lagere geluidskwaliteit hadden in vergelijking met vinylplaten, waren ze alsnog gigantisch populair. Puristen bleven vaak bij vinyl, maar het gebruiksgemak de en flexibiliteit van cassettes was ongekend. In de jaren 80 maakte de compact disc, beter bekend als de oude vertrouwde cd, zijn intrede. Dat betekende langzaamaan de doodsteek voor vinylplaten. Vinyl was geliefd om zijn warme geluid, maar kampte met beperkingen, zoals gevoeligheid voor slijtage, stof en krassen en beperkte opslagcapaciteit. De cd bood een digitaal alternatief dat niet alleen helderder en schoner klonk, maar ook robuuster en draagbaarder was, met de capaciteit om tot 80 minuten aan muziek op te slaan.
In tegenstelling tot de analoge groeven van vinyl, gebruiken cd’s een spiraalvormige baan van microscopisch kleine putjes en vlakke gebieden om digitale informatie te coderen. Tijdens het afspelen schijnt een laserstraal van een cd-speler op deze putjes en vlakke gebieden, waardoor de laser op verschillende manieren reflecteert. Deze verschillen in reflectie worden door een fotosensor opgevangen en omgezet in elektrische signalen, die vervolgens worden getransformeerd in de geluidsgolven die we horen. Deze technologie zorgde voor een geluidskwaliteit die superieur is aan die van vinyl en maakte muziek toegankelijker en gebruiksvriendelijker. De impact van de cd op de muziekindustrie was enorm. Met hun verbeterde geluidskwaliteit, duurzaamheid en draagbaarheid vervingen cd’s al snel vinyl en cassettes als de voorkeursformaten voor muziekopslag en het afspelen ervan. Deze digitale revolutie opende de deur voor verdere innovaties in digitale opnametechnologieën en leidde uiteindelijk tot de opkomst van digitale bestandsformaten, zoals mp3, weer een heel nieuw tijdperk inluidden.
Digitale revolutie
Toen muziekbestanden zoals mp3’s opkwamen en populair werden, ging er opnieuw een grote schokgolf door de muziekindustrie. De indrukwekkende compressie van het mp3-formaat maakte het mogelijk om muziek efficiënt op te slaan en te delen. De kans is groot dat iedereen nog een oude mp3-speler of een verdwaalde iPod heeft liggen, want dat was in de jaren 2000 de rage en zelfs nu zijn er mensen die bij zulke audiospelers blijven zweren. De komst van mp3 zorgde ook voor een drastische verandering in de manier waarop muziek werd verspreid en geconsumeerd. Platformen zoals Napster en Limewire maakten het illegaal downloaden van muziek erg gemakkelijk, hoewel je nooit volledig zeker was van wat je kreeg. Het idee dat je gemakkelijk je muziek mee kon nemen, was al een feit sinds de Walkman, maar uiteraard kon het nog een stuk handiger. De mp3-speler maakte het een stuk praktischer om veel muziek mee te nemen. Je kon gewoon verschillende muziekbibliotheken bij je dragen en playlists maken voor elke stemming of gelegenheid. De digitale revolutie revolutioneerde de muziekproductie en -distributie. Artiesten konden nu zonder de traditionele muziekindustrie hun werk opnemen en wereldwijd verspreiden, waardoor de poorten naar een ongekende muzikale diversiteit werden geopend.
Met de introductie van geavanceerdere bestandsformaten zoals FLAC en WAV, werd de belofte van zogenaamde lossless audiokwaliteit werkelijkheid. Dit is de muziek waar je van houdt, maar dan zonder compressie, waardoor je alle details kan horen, zoals het de bedoeling was toen het album of nummer werd opgenomen. FLAC (Free Lossless Audio Codec) en WAV (Waveform Audio File Format) vertegenwoordigen de gouden standaard voor geluidskwaliteit, die de rijkdom en diepte van opnames behoudt zoals bedoeld door de artiesten.
FLAC-bestanden comprimeren audiodata zonder kwaliteitsverlies, waardoor het mogelijk is om muziekbestanden met cd-kwaliteit te bekomen die minder opslagruimte innemen. In tegenstelling tot mp3’s, die geluidsgegevens verwijderen om de bestandsgrootte te verkleinen, behouden FLAC-bestanden elk detail van de oorspronkelijke opname. WAV-bestanden gaan nog een stap verder door helemaal geen compressie toe te passen, wat resulteert in niet-gecomprimeerde audio die nog sterker aanleunt bij de originele bron. De opkomst van high-resaudio weerspiegelt een groeiende waardering voor het pure luisteren. Deze formaten zijn in trek bij muziekfanaten die investeren in hoogwaardige audioapparatuur om elke nuance van het geluid in zijn volle glorie te ervaren. Er zijn liefhebbers die duizenden euro’s uitgeven aan een mobiele audiospeler zoals een Sony Walkman (die bestaan nog, ja) die gebruik maakt van een ‘verguld zuurstofvrij koper chassis’ en ‘kristaloscillatoren die voor nauwkeurige klokstabiliteit zorgen’. Je moet er maar wat voor over hebben, want om het meeste uit zo’n apparaat te halen, moet je ook investeren in koptelefoons van een paar honderd tot duizenden euro’s.
Streamingdiensten en de terugkeer naar eenvoud
Tegenwoordig gebruikt (bijna) iedereen verschillende streamingdiensten om naar zijn favoriete muziek te luisteren. In de vroege jaren 2000 waren mensen nog massaal liedjes aan het downloaden voor hun iPods en mp3-spelers, maar met de komst van streamingdiensten zoals Spotify, Apple Music en Tidal is de behoefte aan fysieke of zelfs gedownloade muziekbestanden drastisch verminderd. Hiermee krijg je toegang tot miljoenen nummers, podcasts, audioboeken en alles wat je hartje begeert voor een maandelijks bedrag dat lager ligt dan de kostprijs van een cd’tje van je favoriete band. Deze verschuiving naar streamingdiensten heeft zelfs de muziekindustrie veranderd, want artiesten en platenlabels moeten nieuwe strategieën bedenken om hun muziek te promoten en elders inkomsten te halen, want deze streamingdiensten bezorgen artiesten vaak onvoldoende inkomsten. Terwijl de digitale muziekrevolutie onverminderd doordendert, is er juist een bewuste stap terug naar de tijd van vinyl en cassettes.
Artiesten brengen hun nieuwe albums vaak uit op vinyl, maar dan niet zoals de saaie zwarte vinyls van vroeger. Vinyl kan er tegenwoordig heel kleurrijk uitzien. Deze platen worden gevierd als kunstwerken en er zijn genoeg mensen die vinyl simpelweg kopen om hun favoriete artiest te steunen, ook al hebben ze geen platenspeler. Zelfs het cassettebandje maakt de afgelopen jaren een onverwachte comeback en sommige bands kiezen ervoor om hun muziek in retrovorm uit te brengen. Het is duidelijk dat muziek toegankelijker is dan ooit, maar dat het menselijk blijft om op een fysiekere manier verbonden te willen zijn met onze favoriete bands. Liefde voor muziek gaat verder dan luisteren. Denk aan het vasthouden van een album, de plaat uit de hoes halen en op de platenspeler leggen en omdraaien: het hoort allemaal bij de ervaring. Het lijkt ons weinig waarschijnlijk dat digitale media dat gevoel ooit zullen kunnen vervangen.
