Als het aankomt op technologie, dan is vooruitgang de enige constante factor. Hoe wij als mensen met elkaar communiceren en hoe we informatie delen, is in de afgelopen decennia drastisch veranderd. Een leven zonder internet lijkt vandaag de dag praktisch onmogelijk. Maar voordat het internet ons met een druk op de knop een compleet andere wereld kan laten zien, was er een soort internet aanwezig dat een revolutie teweegbracht in de Franse woonkamers van de jaren tachtig. En dat ruim tien jaar voor de komst van het ‘world wide web’ dat in de jaren 90 doorbrak.
Wat was er voor het internet?
Voor jongeren is het moeilijk om het zich voor te stellen, maar voor de dagen van het world wide web werd informatie voornamelijk uitgedeeld via fysieke media, zoals boeken, kranten, radio en televisie. Toch stond de technologie niet stil, want er werden allerlei technologieën ontwikkeld om de manier waarop de mens met informatie omgaat en deelt te veranderen. Een van die technologieën was het zogenaamde ‘bulletin board system’, of BBS in het kort. Dit was een primitieve vorm van het internet dat gebruikers in staat stelde om berichten te plaatsen en te lezen, kleine bestanden te delen en in specifieke gevallen zelfs games te spelen. Het was echter beperkt tot specifieke steden en regio’s, maar er was nog niets dat gebruikt werd door een groot land.
Toen computers nog niet in elk huishouden te vinden waren, waren videotextsystemen de eerste mogelijkheid voor het aanbieden van digitale diensten aan het brede publiek. Systemen zoals het Engelse Prestel of de Duitse Bildschirm Text leveren informatie aan televisieschermen. Wij kennen dit als teletext. De grootste pre-internettechnologie die echter ontwikkeld werd, was het Franse Minitel. Deze technologie zou de Franse technologiesector helemaal op zijn kop zetten.
Er was eens… Minitel
Voor het ontstaan van Minitel moeten we een kijkje nemen in het Franse post- en telecommunicatiesysteem van de jaren zeventig. De Franse telefoondienst waar het hele land zo afhankelijk van was, liep allesbehalve efficiënt en was hopeloos verouderd. De toenmalige regering was daarvan op de hoogte en het plan was dan ook om het bestaande systeem te vervangen door een moderner systeem dat kon meegroeien met de verwachtingen van zijn gebruikers. Dat was het begin van het Teletel-project, totdat het later de naam Minitel zou krijgen. Een iets makkelijkere afkorting van Médium interactif par numérisation d’information téléphonique, oftewel een interactief medium voor digitale informatie met de telefoon. De Franse regering maakte plannen om een elektronisch telefoongidssysteem op te zetten dat niet alleen zou helpen met efficiëntere communicatie op een grote schaal, maar ook zou bijdragen aan het digitaliseren van de Franse samenleving. Het oorspronkelijke idee was om een klein terminalapparaatje (in feite een kleine computer) bij elke telefoon te leveren die communiceerde met een centrale database waarmee je snel digitale informatie kon ophalen. Het idee groeide al snel uit tot een veel geavanceerder systeem waarmee je vanalles kon doen. De eerste experimentele fase van Minitel begon op 15 juli 1980, toen ruim 55 inwoners van Saint-Malo in Frankrijk toegang kregen tot het Minitel-netwerk. De PTT (Postes, Télégraphes et Téléphones) breidde de toegang tot Minitel in de jaren erna steeds verder uit totdat Minitel officieel werd gelanceerd in 1982. In 1984 werd de dienst landelijk uitgerold, waardoor bijna iedereen toegang zou kunnen krijgen tot Minitel. Het grootste probleem met nieuwe technologieën is dat niet iedereen snel en makkelijk toegang kan krijgen. Dat probleem werd op een slimme manier opgelost in het geval van Minitel: elke Frans huishouden kreeg een gratis Minitel-terminal in ruil voor de papieren telefoongids die daarvoor zo cruciaal was. Deze strategie zorgde voor een razendsnelle verspreiding van Minitel door heel Frankrijk. Het systeem was baanbrekend als het aankwam op digitale diensten, met een breed scala aan mogelijkheden voor elke soort gebruiker.
Minitel in de praktijk
De Minitel-terminal was een behoorlijk geavanceerde machine met een breed scala aan toepassingen. Door in te bellen op speciale nummers konden gebruikers verbinding maken met een enorm aanbod aan diensten. Deze diensten werden zowel door overheidsinstanties als door particuliere bedrijven aangeboden. Vooral op het gebied van communicatie was Minitel populair onder de gebruikers. De interface van een Minitel-terminal kan je het beste vergelijken met wat wij kennen als teletekst. De populairste manier om Minitel voor te gebruiken was als een geavanceerd communicatiemiddel. Gebruikers konden elkaar ‘telemessages’ sturen, een soort van vroege vorm van e-mail. En het zou geen vroege vorm van internet zijn zonder een manier om deze technologie te gebruiken voor ‘nachtelijke avonturen’. Mensen konden deelnemen aan chatrooms met de naam ‘messageries roses’, oftewel roze chatrooms, en praten met andere deelnemers. De Franse overheid overwoog om de toegang tot deze chatrooms te verbieden, maar uiteindelijk is dit nooit tot stand gekomen. Behalve communicatie en ‘andere zaken’ was het ook erg gemakkelijk (voor die tijd) om informatie op te vragen over alles waar je nu ook je smartphone voor gebruikt. Denk hierbij aan het laatste nieuws, weerberichten, sportuitslagen en zelfs recepten als je niet meer wist wat je die avond moest kopen. Maar ook woordenboeken en encyclopedieën waren toegankelijk via Minitel. Maar daar stopte het niet, want particuliere bedrijven konden hun diensten ook aanbieden op Minitel. Zo kon je vanuit het gemak van je huis een treinticket of hotelkamer boeken, pizza bestellen en boodschappen doen (tot op zekere hoogte). Verschillende banken boden zelfs de mogelijkheid tot een vroege vorm van internetbankieren waarmee je transacties kon uitvoeren en je zelfs aandelen kon kopen en verkopen. Een van de grootste aanbieders van diensten op het Minitel-ecosysteem was de Franse overheid zelf. Het voordeel van Minitel is dat alles gemakkelijker werd en daar haakte de regering maar al te graag op in. Gebruikers konden bijvoorbeeld hun belastingaangifte gewoon doen vanuit het gemak van hun eigen huis. Maar ook het opvragen van een aantal officiële formulieren en documenten kon gemakkelijk.
Ingehaald door World Wide Web
Minitel bleef meer dan drie decennia operationeel, maar ondanks zijn vroege succes en populariteit kon het ooit zo revolutionaire systeem de strijd niet aan met het opkomende World Wide Web.Vanaf de jaren 90 begon de groei van het internet en het World Wide Web in het bijzonder de technologische superioriteit van Minitel te overschaduwen. Waar Minitel ooit zo technologisch geavanceerd was, bood het internet gebruikers een grotere flexibiliteit en veel meer diensten en platformen. Daarnaast was het internet een open platform waar iedereen webpagina’s kon creëren en hosten. Dit stond in scherp contrast met het gesloten Minitel-systeem waar het aanbod van verschillende diensten beperkt was tot de officiële providers. Ondanks pogingen om Minitel te moderniseren en het te integreren met het internet, kon het systeem simpelweg niet concurreren met de snelheid van innovatie en de schaal van het internet. Het hielp ook niet dat de Minitel-terminals behoorlijk verouderd en beperkend waren, in tegenstelling tot de nieuwe desktops en laptops.
Eind 1999 hadden zo’n 25 miljoen van de 60 miljoen Fransen een Minitel-terminal thuis staan en ondanks de opkomst van het internet werden er zelfs nog in 2009 ruim 10 miljoen verbindingen met het netwerk gemaakt. Toch zorgde de opkomst van breedbandinternet en de populariteit van webbrowsers ervoor dat het internet een stuk gebruiksvriendelijker werd dan Minitel. In 2012 maakte France Telecom, de opvolger van het Franse PTT, de uiteindelijke beslissing om het Minitel-netwerk definitief af te sluiten. De officiële verklaring was dat de dienst niet langer rendabel was door het verminderde gebruik en de hoge onderhoudskosten. Dit betekende het einde van een indrukwekkend tijdperk in de Franse (en globale) technologiegeschiedenis.
De beperkte en gesloten infrastructuur van Minitel zorgde er uiteindelijk voor dat personalisering en creativiteit niet bij de gebruiker lag, maar bij de providers die de diensten verzorgden. Je kan webpagina’s aanpassen aan je eigen voorkeur en op een dynamische manier omgaan met de content op deze pagina’s, zelfs toen het internet in het begin van de 21steeeuw nog niet zover gevorderd was als nu. Het was uiteindelijk onvermijdelijk dat het ooit zo populaire Minitel ten einde zou komen. Minitel is misschien verdwenen, maar de impact van deze revolutionaire dienst verdwijnt niet snel. Het principe van Minitel is nog steeds erg interessant en wie weet bestaat er ergens een parallelle wereld waarin ze een geavanceerde versie van Minitel gebruiken…
