Net zoals je Microsoft, Google en Apple hebt in de brede consumententechnologie, elk met hun eigen toestellen, elektronische diensten en content, bestaan er ook drie van die 'ecosystemen' bij e-books. Hier komen ze op een rijtje.
Amazon Kindle
Als er iets is wat je de Amerikaanse internetondernemer Jeff Bezos niet kunt verwijten, is het een gebrek aan eerbied voor het papieren boek. Bezos werd tenslotte multimiljardair door het klassieke product via een nieuw, digitaal afzetkanaal aan de man te brengen: zijn eind jaren '90 gelanceerde online boekenwinkel Amazon.com.
Toen iedereen vijftien jaar geleden de mond vol had over de nakende e-bookrevolutie, bleef Bezos opvallend stil: logisch, want het businessmodel van zijn tijdens de eerste jaren zwaar verlies makende Amazon.com teerde bijna volledig op de verkoop van papieren boeken. Pas later kwamen daar andere goederen (zoals elektronica en speelgoed) bij, en kon Bezos zich schrap zetten voor de volgende stap in zijn boekbedrijf: de digitalisering een handje helpen door middel van een eigen e-reader.
De Kindle, zoals het toestel heet, kwam eind 2007 op de markt, en zette de wereldwijde uitgeefwereld meteen op zijn kop: ineens groeide het lezen van digitale boeken uit tot een succes. Bezos pakte dat natuurlijk bijzonder slim aan: de prijs van een e-book op de webwinkel is een pak lager dan die van een papieren boek, en hij verkocht zijn Kindle ook buiten het internet om, in fysieke boek- en tijdschriftenwinkels. Bovendien valt er weinig af te dingen aan de prijs van het ding: de goedkoopste Kindle van het moment kost 89 Amerikaanse dollar (65 euro), wat voor bijna ieders beurs haalbaar is.
Maar het Kindle-aanbod loopt over een schaal. Iets duurder zijn de PaperWhite-uitvoeringen, die onder meer een achtergrondverlichting toevoegen, en met de Kindle Fire verkoopt het bedrijf ook een volwaardige entertainmenttablet waarop, naast boeken, ook tijdschriften, films, tv-reeksen en games kunnen worden geconsumeerd. De Kindle Fire, en diens Kindle Fire HD-broer, draait op Googles besturingssysteem Android, maar je krijgt niet de volledige functionaliteit van een normale Androidtablet: de aanschaf van apps en inhoud moet via Amazons eigen mobiele webwinkel. Sinds afgelopen zomer is de Kindle Fire HD overigens ook leverbaar in België.
Apple iBooks
Ongeveer gelijktijdig met de iPad lanceerde Apple in 2010 ook zijn iBooks-webwinkel. Amazon boekte op dat moment zijn eerste echte successen met elektronische boeken en had dus de markt opengebroken, en deze Amerikaanse concurrent wilde ook een deel van de koek.
Apple dook op de nieuwe markt zoals het ook al op de muziekmarkt was gedoken: door meteen alle grote uitgevers mee in het verhaal te krijgen. Grote Britse en Amerikaanse uitgeefhuizen als Penguin, HarperCollins, Simon & Schuster, Macmillan en Random House gingen meteen overstag. Het maakte, met andere woorden, een soort 'iTunes voor boeken'. Later volgde ook een 'Garageband voor boeken', naar analogie met Apples muziekprogramma: auteurs kunnen daarmee hun boeken zelf opmaken en uitgeven via iBooks.
Het werd niet meteen een succes, maar een jaar na de lancering werden er toch 130 miljoen boeken verkocht via het nieuwe platform. Nog een jaar later waren dat er al 400 miljoen. Ondertussen zou iBooks zo'n 20 procent van de Amerikaanse e-boekenmarkt in handen hebben, en breidde het systeem zich ook uit naar andere landen. De eerste Nederlandstalige e-books zijn ondertussen ook al uit op Apples platform.
Technisch heeft iBooks een paar grote voordelen op de andere platformen. De boeken kunnen onder meer worden gelinkt aan multimediale content, en bepaalde werken kunnen ook worden voorgelezen door een computergestuurde stem. Voor de rest zijn markeringen en annotaties mogelijk. Dat gaat bij de meeste andere e-bookplatformen ook, maar bij iBooks werd er gedacht aan het uiterlijk van die dingen: een markering in de tekst ziet er bijvoorbeeld uit alsof de lezer er effectief, en met niet zo'n vaste hand, met een markeerstift is overgegaan.
Het blijft natuurlijk Apple: iBooks is een gesloten systeem, dat uitsluitend werkt op hardware van de fabrikant zelf. Vanzelfsprekend op Apples eigen iPads en iPhones (hoewel het daarvoor, door hun kleinere schermpjes, minder geschikt is), en sinds de lancering van Mavericks, de meest recente versie van het Mac OS X-besturingssysteem, is er ook een versie voor Apples Mac-computers.
Open systemen: epub, mobi, pdf…
Naast Amazons Kindle-ecosysteem en Apples iPad-toepassing zijn er ook concurrerende e-readers als de Sony Reader, de Nook van de Amerikaanse boekhandelketen Barnes & Noble, en de Kobo-lezer. Die toestellen zijn meestal ook gekoppeld aan een eigen downloadwinkel, maar die is minder verstrengeld met het hardware-apparaat als bij de systemen van Amazon of Apple.
Ook op de Kindle of op iBooks kunnen in principe boeken worden gelezen die niet van de winkels zelf komen, als ze tenminste in een bestandsformaat zijn dat het systeem leest, maar ze worden meer gepercipieerd als een deel van een volledig ecosysteem dan de toestellen van Sony, Barnes & Noble en Kobo. Die 'vrije' e-readers zijn ook geneigd om een groter aantal bestandsformaten te slikken. En dat zijn er veel: momenteel zijn er een tiental bestandsvormen voor e-books, waarvan de bekendste al meer dan een decennium bestaan.
Formaten als epub en mobi lopen voorop, maar het vertrouwde .pdf, dat breder spoort dan alleen maar boeken, wordt ook nog steeds veel gebruikt. Net als .txt, een bestandsformaat waarin alleen platte tekst wordt opgeslagen en dat ouder is dan het (publieke) internet: het is het enige bestandsformaat dat op zowat alle e-readers wordt geslikt. Voor de andere is het een beetje zoeken welke reader welke soorten bestanden aanneemt, maar e-bookbestanden kunnen ook relatief eenvoudig worden geconverteerd met pc-programma's als Calibre. Vooral gratis e-books, zoals de duizenden rechtenvrije boeken die te vinden zijn op de Project Gutenberg-website, worden in één of meerdere van die 'vrije' formaten afgeleverd.
